تهران، ایران – هفته پایانی لیگ برتر فوتبال ایران، پنجشنبه با حساسیت ویژه‌ای دنبال می‌شود، جایی که دیدار استقلال و سپاهان فراتر از یک مسابقه معمولی فوتبال، به عرصه نبرد انگیزه‌ها و روانشناسی هواداری تبدیل شده است. در آستانه این رویارویی سرنوشت‌ساز، برخی هواداران استقلال با رویکردی غیرمعمول، ترجیح می‌دهند تیمشان در این بازی شکست بخورد تا مانع کسب سهمیه آسیایی توسط رقیب دیرینه، پرسپولیس، شوند. این پدیده، که در روانشناسی ورزشی با عنوان “لذت ناکامی رقیب” شناخته می‌شود، ابعاد جدیدی به رقابت‌های سنتی فوتبال ایران بخشیده است.
چرا این بازی “شمشیر دولبه” است؟
بازی استقلال مقابل سپاهان در هفته پایانی لیگ، یک “شمشیر دولبه” برای هر دو تیم است. اگر استقلال موفق به کسب امتیاز از سپاهان شود (با تساوی یا پیروزی)، پرسپولیس در صورت غلبه بر هوادار، می‌تواند با سبقت گرفتن از طلایی‌پوشان اصفهان، به رتبه دوم جدول صعود کرده و سهمیه پلی‌آف لیگ نخبگان آسیا را کسب کند. همین احتمال، موجب شده است تا بخشی از هواداران استقلال، با وجود میل به پیروزی تیم خود، شکست در این دیدار را ترجیح دهند تا پرسپولیس به این سهمیه دست نیابد. این موضع‌گیری‌ها، بحث‌های داغی را در فضای مجازی و رسانه‌ها به راه انداخته است.
از سوی دیگر، اگر استقلال در این مسابقه شکست بخورد، هرچند مانع از آسیایی شدن رقیب سنتی می‌شود، اما یک باخت دیگر به کارنامه این فصل خود اضافه خواهد کرد. استقلال در لیگ برتر بیست‌وچهارم عملکردی نه چندان مطلوب داشته و در میانه جدول قرار گرفته است. تمرکز اصلی این تیم در حال حاضر بر جام حذفی است و این موضوع می‌تواند به طور مستقیم بر انگیزه و برنامه‌های کادر فنی و بازیکنان در دیدار با سپاهان تاثیر بگذارد.
“شادن‌فروید” در فوتبال: لذت از ناکامی رقیب
بررسی‌های روانشناسی ورزشی و مطالعات انجام‌شده در لیگ‌های معتبر جهان نشان می‌دهد که پدیده “لذت از ناکامی رقیب” یا “Schadenfreude” در میان هواداران فوتبال، امری رایج است. دکتر ادوارد هیرت از دانشگاه ایندیانا در مقاله‌ای با عنوان “نقش رقابت در تجربه شادی از ناکامی دیگران” (۲۰۰۹) نشان می‌دهد که در رقابت‌های دیرینه فوتبال، هواداران گاهی ترجیح می‌دهند رقیب شکست بخورد تا اینکه تیم خودشان پیروز شود.
نمونه‌های بین‌المللی این پدیده فراوان است:
- در لیگ برتر انگلیس، برخی هواداران منچستریونایتد در سال‌های گذشته حتی تمایل داشتند تیمشان به منچسترسیتی ببازد، تا از قهرمانی لیورپول جلوگیری کنند.
- در نظرسنجی BBC در سال ۲۰۱۲، بیش از ۶۰٪ از هواداران شرکت‌کننده اعلام کردند که حاضرند تیمشان ببازد، اما به موفقیت رقیب کمک نکنند.
- در لالیگای اسپانیا، هواداران رئال مادرید بارها از رقبای بارسلونا حمایت کرده‌اند تا از قهرمانی این تیم جلوگیری شود.
- مثال بارزتر، دیدار تاتنهام و منچسترسیتی در هفته‌های پایانی فصل ۲۰۲۳-۲۰۲۴ پریمیرلیگ بود. برخی هواداران تاتنهام آشکارا تمایل داشتند تیمشان به منچسترسیتی ببازد تا آرسنال، رقیب همشهری‌شان، به قهرمانی نرسد. در کمال تعجب (یا شاید مطابق با خواست برخی)، تاتنهام در آن بازی خانگی، در حالی که در چهار تقابل قبلی خود با سیتی گل نخورده و پیروز شده بود، با نتیجه ۲ بر صفر شکست خورد. منچسترسیتی در نهایت با ۹۱ امتیاز، بالاتر از آرسنال ۸۹ امتیازی، عنوان قهرمانی را کسب کرد. البته، تحلیل‌های آماری پیش از آن بازی، شانس پیروزی تاتنهام را تنها ۲۰.۳٪ و شانس سیتی را ۵۴.۷٪ نشان می‌داد که حاکی از قدرت برتر سیتیزن‌ها بود و این باخت را نمی‌توان صرفاً به “از قصد باختن” نسبت داد، بلکه بیشتر بیانگر ترجیحات هواداری است.
آیا باخت استقلال به معنای تبانی است؟
با توجه به وضعیت دو تیم در لیگ بیست‌وچهارم، شانس سپاهان برای کسب پیروزی در این دیدار خانگی بیشتر است. سپاهان نیز به دنبال کسب سهمیه پلی‌آف لیگ نخبگان آسیا است و این تنها دستاورد قابل دستیابی برای آن‌ها در لیگ امسال خواهد بود. علاوه بر این، عملکرد سپاهان در مقابل پرسپولیس در همین فصل، بهترین گواه بر قدرت این تیم است؛ جایی که پرسپولیس در چهار تقابل با سپاهان، متحمل چهار شکست شده است.
در نهایت، این مسابقه صرفاً یک بازی فوتبال نیست، بلکه آزمونی است برای روانشناسی هواداران در مواجهه با تقابل‌های تاریخی و رقابت با رقبای سنتی در فوتبال ایران. در حالی که پرسپولیس امیدوار است استقلال با تمام قوا به میدان برود، بخشی از هواداران استقلال ترجیح می‌دهند شاهد شکست تیمشان باشند تا رقیب دیرینه به هدفش نرسد. نکته مهم این است که استقلال قطعاً در این دیدار با توجه به خواسته‌ها و برنامه‌های کادر فنی‌اش برای دیدار نیمه‌نهایی جام حذفی مقابل صنعت نفت آبادان به میدان خواهد رفت و این موضوع می‌تواند تاثیر زیادی بر رویکرد آن‌ها در این مسابقه حساس داشته باشد.
