سامانه جامع تجارت، که با هدف ایجاد شفافیت، تسریع و یکپارچه‌سازی رویه‌های بازرگانی کشور راه‌اندازی شد، اکنون به کانون انتقادات فعالان اقتصادی تبدیل شده است. به رغم وعده‌های اولیه مبنی بر تسهیل تجارت، مشکلات فنی پی‌درپی، ناپایداری عملکرد و قطعی‌های مکرر این سامانه، نه تنها اهداف اولیه آن را محقق نساخته، بلکه به مانعی جدی در مسیر تجارت داخلی و بین‌المللی ایران بدل گشته و زنجیره تامین کالا را با اختلال مواجه کرده است. در حالی که مسئولان از رفع قریب‌الوقوع این مشکلات سخن می‌گویند، هشدار اخیر رئیس اتاق بازرگانی ایران نسبت به تداوم این اختلالات، ابهامات و نگرانی‌ها را در میان فعالان اقتصادی افزایش داده است
بر اساس گزارش‌های متعدد دریافتی از فعالان عرصه تجارت، سامانه جامع تجارت در هفته‌های اخیر با اشکالات فنی گسترده‌ای دست و پنجه نرم کرده است. این مشکلات، طیف وسیعی از خدمات کلیدی این سامانه را در بر می‌گیرد؛ از جمله اختلال در اخذ شناسه فروشنده حقوقی خارجی، بروز اشکال در فرآیند ثبت و ویرایش سفارش‌ها، و کندی یا عدم پاسخگویی در استعلام فروشندگان خارجی. این وضعیت منجر به توقف فرآیند ترخیص درصد قابل توجهی از کالاها در گمرکات کشور شده و خروج کالاهای اساسی و مواد اولیه مورد نیاز واحدهای تولیدی را با تاخیرهای طولانی مواجه ساخته است.
ندیر پورجم، نایب رئیس کمیسیون گمرک اتاق بازرگانی ایران، عوامل متعددی را در بروز این اختلالات دخیل می‌داند. به اعتقاد وی، صدور بخشنامه‌های ناگهانی و بدون اطلاع‌رسانی قبلی به فعالان اقتصادی، استفاده بیش از ظرفیت پیش‌بینی شده از سامانه، و مشکلات زیرساخت‌های اینترنتی کشور، از جمله دلایل اصلی بروز این اشکالات فنی هستند. پورجم همچنین معتقد است که تصمیمات ارزی بانک مرکزی و تبعیت وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان توسعه تجارت از این تصمیمات بدون اطلاع‌رسانی به موقع، چالش‌های جدی را برای فعالان اقتصادی ایجاد کرده است. این عدم هماهنگی و اطلاع‌رسانی ضعیف، برنامه‌ریزی و فعالیت‌های تجاری را با ابهام و سردرگمی مواجه ساخته است.
علاوه بر مشکلات فنی درون‌سامانه‌ای، گزارش‌ها حاکی از عدم همکاری مطلوب میان گمرک جمهوری اسلامی ایران و سامانه جامع تجارت نیز دارد. تبادل اطلاعات میان این دو نهاد کلیدی در امر تجارت با اختلالات و نواقص متعددی روبرو بوده است؛ از جمله عدم ارسال به موقع اطلاعات، تاخیرهای طولانی در انتقال داده‌ها، و مغایرت‌های موجود با سایر بانک‌های اطلاعاتی مرتبط. همچنین، استفاده گمرک از سامانه‌های موازی در برخی موارد، منجر به دوباره‌کاری‌های غیرضروری و ایجاد اختلال در روند کلی تجارت کشور شده است. این جزیره‌ای عمل کردن نهادهای مرتبط با تجارت، نه تنها به اهداف یکپارچه‌سازی سامانه جامع تجارت ضربه زده، بلکه هزینه‌ها و زمان مورد نیاز برای انجام امور بازرگانی را نیز افزایش داده است.
در حالی که هدف اصلی از راه‌اندازی سامانه جامع تجارت، تسهیل فرآیندهای بازرگانی و ایجاد یکپارچگی اطلاعات میان دستگاه‌های مختلف دولتی بود، عملکرد ماه‌های اخیر این سامانه به دلیل اختلالات فنی و ناپایداری‌های مکرر، به یکی از عوامل اصلی اخلال در تجارت کشور تبدیل شده است. فعالان اقتصادی از مشکلاتی نظیر عدم امکان ویرایش اطلاعات ثبت سفارش شده، بروز اختلال در فرآیند اظهار کالا به گمرک، توقف طولانی پرونده‌ها در مراحل کارشناسی و استعلام، و توقف کامل فرآیند ترخیص کالاهایی که نیازمند بررسی درصدی هستند، به شدت گلایه‌مند هستند. این مشکلات، نه تنها روند فعالیت‌های تجاری را کند کرده، بلکه هزینه‌های مترتبه بر تجارت را افزایش داده و بهره‌وری کلی فعالان اقتصادی را کاهش داده است.
به رغم اظهارات اخیر محمد اتابک، وزیر صنعت، معدن و تجارت، مبنی بر رفع اختلالات سامانه جامع تجارت و جریان یافتن فرآیند ثبت اطلاعات، گزارش‌های میدانی و بازخوردهای فعالان اقتصادی حاکی از آن است که کاربران و تجار همچنان با مشکلات عدیده‌ای در فرآیند ثبت‌نام و استفاده از این سامانه مواجه هستند. بخشی از این مشکلات ناشی از عدم هماهنگی کامل میان سامانه ثبت احوال کشور و سامانه جامع تجارت است که منجر به بروز خطاهای سیستمی و ممانعت از تکمیل فرآیند ثبت‌نام برای برخی از کاربران شده است. این ناهماهنگی بین سامانه‌های دولتی، بار مضاعفی را بر دوش فعالان اقتصادی تحمیل کرده و فرآیند تجارت را پیچیده‌تر ساخته است.
اختلالات اخیر در عملکرد سامانه جامع تجارت و تاثیر منفی آن بر روند فعالیت‌های بازرگانی کشور، ضرورت بازنگری فوری و اساسی در ساختار فنی، مدیریتی و حقوقی این سامانه را بیش از پیش آشکار می‌سازد. حفظ اعتماد فعالان اقتصادی و جلوگیری از آسیب‌های بیشتر به زنجیره تامین کشور، مستلزم اقدام عاجل و کارآمد برای رفع این مشکلات است.
در همین راستا، صمد حسن‌زاده، رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران، طی نامه‌ای به محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور، نسبت به تداوم اختلالات فنی و قطعی‌های مکرر در سامانه جامع تجارت هشدار داده است. وی این مشکلات را عامل سرگردانی فعالان اقتصادی دانسته و تاکید کرده است که بسیاری از تولیدکنندگان، واردکنندگان و تامین‌کنندگان مواد اولیه در انجام امور جاری خود با مشکلات جدی مواجه شده‌اند. حسن‌زاده در نامه خود، تداوم این وضعیت را نه تنها عامل توقف و اختلال در فرآیندهای اداری، مالی و گمرکی فعالان اقتصادی در سامانه جامع تجارت می‌داند، بلکه هشدار داده است که این اختلالات در آینده نزدیک تاثیرات منفی جدی بر فرآیندهای تجاری و مالی آنان خواهد گذاشت. بر این اساس، رئیس اتاق ایران خواستار دستورات لازم برای رسیدگی فوری و رفع این موارد شده است تا از بروز خسارات بیشتر به اقتصاد کشور جلوگیری شود.
به نظر می‌رسد که برای عبور از این وضعیت و تبدیل سامانه جامع تجارت به ابزاری کارآمد برای تسهیل تجارت، نیازمند یک رویکرد جامع و هماهنگ با مشارکت تمامی نهادهای ذی‌ربط، سرمایه‌گذاری در ارتقاء زیرساخت‌های فنی سامانه، آموزش کاربران و ارائه پشتیبانی قوی، و همچنین ایجاد سازوکارهای ارتباطی موثر با فعالان اقتصادی برای دریافت بازخوردها و رفع مشکلات احتمالی هستیم. در غیر این صورت، این سامانه که با هدف رونق تجارت ایجاد شده، می‌تواند به بزرگترین مانع در مسیر توسعه اقتصادی کشور تبدیل شود.
