## ازدواج زنان ایرانی با اتباع افغان: چالش ها و ریشه ها
اسرا، زنی 25 ساله است که خطوط چهره اش از سنش حکایت می کند. او در یکی از روستاهای مشهد زندگی می کند و چهره ای خنثی دارد؛ از آن چهره هایی که نه لبخندی بر لب دارند و نه رنگی به رخساره. شش سال پیش، اسرا با مردی افغان ازدواج کرده است که به گفته خودش، مانند پدرش برای او حکم پدر را دارد. اسرا سواد چندانی ندارد و تنها به اندازه ای سواد دارد که بتواند امضا کند.
او تعریف می کند: “پدرم مرا به استادکار روستا فروخت. همه او را به نام استادکار می شناختند. او کارهای بنایی روستا را انجام می داد و حتی بهترین معمارهای مشهد برای ظریف کاری ساختمان هایشان به سراغ او می آمدند. او پولدار بود، اما ما خانواده فقیری بودیم و پدرم من را به “جمعه” داد.”
اسرا دو فرزند دارد؛ یکی چهارساله و دیگری هفت ساله. او می گوید که فرزندانش تابعیت ایران را ندارند و چندین بار برای گرفتن شناسنامه برای آنها اقدام کرده است، اما موفق نشده است. مقامات می گویند که برای دریافت شناسنامه، ازدواج اسرا باید به طور قانونی ثبت شود و شوهرش نیز اقامت قانونی داشته باشد.
مطابق قوانین ایران، فرزندان حاصل از ازدواج غیرقانونی اتباع خارجی با ایرانی تا 18 سالگی از دریافت تابعیت ایرانی محروم هستند. بسیاری از ازدواج های غیرقانونی دختران ایرانی با اتباع افغان نیز به طور رسمی ثبت نمی شود.
**چه عواملی این ازدواج ها را به چالشی اجتماعی تبدیل می کند؟**
نبود ضمانت نامه قانونی برای پایبندی زوج به ادامه زندگی و پرداخت نفقه، نامشخص بودن وضعیت حضانت و قیمومیت فرزندان در صورت فوت زوج یا زوجه یا هر دو آنها، بلاتکلیفی وضع هویتی فرزندان، عدم موفقیت پیگیری مسائل حقوقی و اقامه دعوی از سوی زوجه علیه زوج به دلیل ثبت نشدن ازدواج، خروج زوج از کشور و عدم برگشت، و اختلافات خانوادگی به دلیل تفاوت فرهنگی از جمله تبعات ازدواج زنان ایرانی با اتباع بیگانه هستند.
**حضور گسترده اتباع افغان در ایران:**
سابقه حضور افغان ها در ایران به دهه 60 بازمی گردد، اما در سال 1380 نخستین گام برای شناسایی افغان های مقیم ایران برداشته شد. دولت به دلیل غیرقانونی بودن اقامت آنها، آمار دقیقی از آنها نداشت. در سال 1380، حدود 2 میلیون و 349 هزار و 68 مهاجر افغان شناسایی شدند، اما برآورد می شود حدود 250 هزار نفر از آنها حاضر به شرکت در سرشماری نشدند. در سال 1395، طبق آمار مرکز آمار ایران، یک میلیون و 583 هزار و 979 نفر اتباع افغانستانی در ایران زندگی می کردند که حدود 96 درصد کل اتباع خارجی در ایران را تشکیل می دادند. در سال 1402، وزیر سابق کشور تعداد اتباع افغانستانی در ایران را 5 میلیون نفر اعلام کرد.
**اختلاط فرهنگی و نژادی:**
پدیده دیگری که همزمان با افزایش حضور اتباع به ویژه اتباع افغانستانی مشاهده می شود، ازدواج آنها با زنان و دختران ایرانی است. مطابق ماده 1060 قانون مدنی ایران، ازدواج مرد خارجی با زن ایرانی در مواردی که منع قانونی وجود نداشته باشد، منوط به اجازه مخصوص از طرف دولت است. با این وجود، بسیاری از مردان افغانستانی بدون مدرک (غیرمجاز) با زنان ایرانی ازدواج می کنند. اگرچه آمار رسمی و ثبت شده ای از این ازدواج ها در دست نیست، اما مشاهده این موضوع به طور آشکار در مناطق مختلف کشور، به ویژه استان هایی که حضور اتباع افغان در آنها بیشتر است، تایید می شود. از سوی دیگر، تغییر ترکیب جمعیتی و اختلاط نژادی موضوعی است که جمعیت شناسان بارها به آن اشاره کرده اند.
**ضرورت فرهنگ سازی و ارتقای آگاهی خانواده ها:**
مطابق بررسی ها، خانواده هایی با سطح درآمد پایین، در ازای دریافت مبلغی به عنوان شیربها حاضر به ازدواج دخترانشان با مردان افغان هستند. این موضوع به طور غیرمستقیم در فضای سینمایی کشور نیز به آن پرداخته شده است. در رسانه ها به ویژه در سینمای ایران، ازدواج زنان ایرانی با مردان افغانستانی به عنوان اتفاقی در طبقات پایین جامعه به تصویر کشیده می شود که پدران یا خانواده بر اثر فقر مجبور به “فروش” آنها به اتباع افغان هستند. این نوع ازدواج ها موجب از دست رفتن تابعیت ایرانی زنان پس از ازدواج با اتباع غیرمجاز افغانستانی و همچنین رها شدن بسیاری از آنها در آن سوی مرزها توسط شوهرانشان می شود.
**آثار منفی این ازدواج ها:**
در پس این نوع ازدواج های غیرمجاز با اتباع افغانستانی، علاوه بر بلاتکلیفی اجتماعی، بهداشتی و آموزشی فرزندان حاصل از این ازدواج ها، آثار منفی اجتماعی و مشکلات روحی و روانی برای زنان ایرانی باقی می ماند و یکی از ریشه ای ترین دلایل آسیب های اجتماعی را به دنبال خواهد داشت.
**نمونه هایی از به تصویر کشیدن این ازدواج ها در سینمای ایران:**
در فیلم “ابد و یک روز” به کارگردانی سعید روستایی، برادر بزرگ خانواده، خواهرش (سمیه) را قرار است در قبال دریافت پول به ازدواج مرد افغان درآورد. در فیلم “مردن در آب مطهر” به کارگردانی نوید محمودی، عشق جمعه مرد افغان به محبوبه، زن ایرانی بازمانده از جنگ، به نمایش درآمده است. در فیلم “حیران” به کارگردانی شالیزه عارف پور، ماهی، شخصیت زن ایرانی، با حیران، مرد افغان ازدواج کرده است و آوارگی این نوع ازدواج به تصویر کشیده شده است. در فیلم “روبان قرمز” به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا، زن ایرانی در اردوگاه های نگهداری اتباع غیرمجاز به دنبال همسرش است.
**مطالعات و آمار چه می گویند؟**
به گفته کارشناسان حقوقی، بسیاری از ازدواج های غیرقانونی دختران ایرانی با اتباع افغان هرگز به ثبت نمی رسد. مطابق نتایج یک پژوهش که در کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم تربیتی و مطالعات اجتماعی منتشر شده است، در دوران اقامت طولانی مهاجران افغان در ایران، بیش از 30 هزار نفر از زنان ایرانی با مردان افغان ازدواج کرده اند که 98 درصد از این ازدواج ها با شکست همراه هستند. غیرقانونی بودن ازدواج با اتباع غیرمجاز، مشکلات شناسنامه ای، تحصیلی، بهداشتی و اسکان فرزندان آنها را به دنبال دارد و زنان را دچار سردرگمی و آوارگی می کند. به نظر می رسد آسیب شناسی حضور اتباع غیرمجاز در همه ابعاد نیازمند بررسی کارشناسی تری از سوی مسئولان است. عواقبی که می تواند چند نسل را با چالش هایی مواجه کند.
رها شدن زن ایرانی از سوی مرد افغان، آوارگی پس از این نوع ازدواج، بی هویتی و نداشتن شناسنامه فرزندان حاصل از این نوع ازدواج و طرد شدن دختر از سوی خانواده ایرانی، اگرچه ممکن است از سوی برنامه ریزان و مسئولان آمار قابل توجهی نداشته باشد، اما وجود حتی یک مورد می تواند در تحقق هر یک از آسیب های اشاره شده در این گزارش سهیم باشد.
