تهران – در حالی که دسترسی شهروندان تهرانی به اطلاعات به‌روز کیفیت هوا از اوایل خرداد ماه با اختلال روبرو شده، مدیرکل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران از کاهش محسوس کیفیت هوای پایتخت در بهار سال جاری خبر داد. این وضعیت، نگرانی‌ها را در مورد سلامت شهروندان و اثربخشی برنامه‌های کنترل آلودگی هوا افزایش داده است.
مقایسه آماری: بهاری ناسالم‌تر از سال گذشته
فاطمه کریمی، مدیرکل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، با ارائه جزئیات آماری، وضعیت هوای پایتخت را تا ۱۹ خرداد ماه (معادل ۸ ژوئن) سال جاری تشریح کرد. بر این اساس، در این مدت، هوای تهران تنها ۱۱ روز در شرایط قابل قبول قرار داشته، در حالی که ۷ روز ناسالم برای گروه‌های حساس و یک روز نیز ناسالم برای همه بوده است.
این آمار در مقایسه با وضعیت هوای تهران در مدت مشابه سال گذشته (۱۴۰۳) تفاوت معناداری دارد. سال گذشته، پایتخت پنج روز هوای پاک، ۷۱ روز قابل قبول و تنها پنج روز ناسالم برای همه را تجربه کرده بود. این مقایسه به وضوح نشان‌دهنده کاهش کیفیت هوای امسال است.
تغییر آلاینده غالب: ذرات معلق، جایگزین ازن
یکی از نکات مهمی که خانم کریمی به آن اشاره کرد، تغییر آلاینده شاخص هوا در خرداد ماه امسال نسبت به سال گذشته است. امسال، به دلیل خنکی نسبی هوا، ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون (PM2.5) به عنوان آلاینده غالب در روزهای آلوده شناسایی شده است. این در حالی است که سال گذشته، آلاینده ازن به دلیل گرمای هوا، عامل اصلی آلودگی هوای تهران بود. این تغییر می‌تواند نشان‌دهنده تغییر الگوهای انتشار آلاینده‌ها یا شرایط جوی متفاوت باشد.
نگاهی دقیق‌تر به آلاینده‌های خطرناک: PM2.5 و ازن
ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون (PM2.5): این ذرات ریز که قطری حدود یک سی‌ام قطر موی انسان دارند، به دلیل اندازه بسیار کوچکشان می‌توانند به عمق ریه‌ها نفوذ کرده و مشکلات جدی برای سلامتی ایجاد کنند. ترکیب شیمیایی این ذرات بسیار متنوع است و از منابع مختلفی از جمله فعالیت‌های احتراقی (مانند وسایل نقلیه، نیروگاه‌ها و سوزاندن چوب) و فرآیندهای صنعتی خاص نشأت می‌گیرند. مطالعات علمی متعدد نشان داده‌اند که قرار گرفتن در معرض PM2.5 می‌تواند منجر به مرگ زودرس در مبتلایان به بیماری‌های قلبی و ریوی، حملات قلبی غیرکشنده، ضربان قلب نامنظم، ابتلا به سرطان ریه، تشدید آسم، کاهش عملکرد ریه و افزایش علائم تنفسی شود. بر اساس آخرین سیاهه انتشار شهر تهران، سالانه بیش از ۱۰ هزار تن PM2.5 در این شهر تولید می‌شود. بانک جهانی در سال ۲۰۱۸ تخمین زده بود که آلودگی هوا سالانه ۲.۶ میلیارد دلار خسارت به تهران و ۷ میلیارد دلار به کل کشور وارد می‌کند.
ازن (O3): این آلاینده یک آلاینده ثانویه است که از واکنش پیش‌سازهایی مانند ترکیبات آلی فرار (VOCs) و اکسیدهای نیتروژن (NOx) در حضور تابش شدید نور خورشید تشکیل می‌شود. خودروهای دیزلی، موتورسیکلت‌های فرسوده و بخارات بنزین از جمله پیش‌سازهای اصلی ازن هستند. همچنین، استفاده از سوخت‌های غیراستاندارد در نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌ها می‌تواند به افزایش غلظت ازن منجر شود. ازن نیز مانند PM2.5، خطرات جدی برای سلامتی دارد و می‌تواند سبب کاهش عملکرد ریه، افزایش علائم تنفسی مانند سرفه و تنگی نفس، تشدید آسم و سایر بیماری‌های ریوی شود. ازن همچنین در مرگ و میر زودرس نیز تأثیرگذار است.
شاخص کیفیت هوا (AQI) چه می‌گوید؟
شاخص کیفیت هوا (AQI) به پنج دسته اصلی تقسیم می‌شود که میزان آلودگی هوا و تأثیر آن بر سلامت را نشان می‌دهد:
- صفر تا ۵۰: هوا پاک
- ۵۱ تا ۱۰۰: هوا قابل قبول یا متوسط
- ۱۰۱ تا ۱۵۰: هوا ناسالم برای گروه‌های حساس (کودکان، سالمندان، بیماران قلبی و ریوی)
- ۱۵۱ تا ۲۰۰: هوا ناسالم برای همه گروه‌ها
- ۲۰۱ تا ۳۰۰: هوا بسیار ناسالم
- ۳۰۱ تا ۵۰۰: شرایط کیفی هوا خطرناک
با توجه به گزارشات اخیر و افزایش روزهای ناسالم، ضرورت پیگیری دقیق وضعیت کیفیت هوا و دسترسی شفاف به اطلاعات بیش از پیش احساس می‌شود. چه اقداماتی می‌توان برای بهبود کیفیت هوای تهران در ماه‌های آتی و همچنین تضمین دسترسی مستمر مردم به اطلاعات ضروری انجام داد؟